بعد از اینکه دادگاه حکم نهایی را صادر کرد، بحث اجرای حکم مطرح می‌شود. اما در قانون حکم صادر شده توسط دادگاه با شرایط خاصی قابل اجراست. در ادامه به چگونگی اجرای حکم بعد از رای قطعی و مدت زمان اجرای آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
حکم لازم الاجرا چیست؟
اصطلاح حکم لازم الاجرا به تصمیمات قانونی اشاره دارد که قابل اجرا شدن می‌باشند. همانطور که می‌دانیم، مراجع قضائی به دو دسته دادگاه بدوی و تجدیدنظر تقسیم می‌شوند. در واقع، به منظور حفظ سلامت قضائی و حقوق شهروندان، برای اکثر پرونده‌های حقوقی و کیفری یک فرآیند دو مرحله‌ای مدنظر قرار گرفته است.
مراحل ابتدایی که در دادگاه‌های ابتدایی انجام می‌شوند، به صدور یک رای بدوی منتهی می‌شوند. رای بدوی، مطابق قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، به طور کلی قابلیت تجدیدنظر در مراحل بالاتر را دارا هستند. با این حال، برخی حکم‌ها که قابلیت تجدیدنظر ندارند به عنوان رای قطعی شناخته می‌شوند.
علاوه بر این، اگر طرف متضرری بخواهد به یک حکم اعتراض کند، باید در زمان قانونی اعتراض خود را ثبت کند. عدم ثبت اعتراض به رای بدوی در مدت مشخص، ممکن است منجر به تبدیل حکم غیر قطعی به حکم قطعی به دلیل پایان مدت اعتراض شود.
لازم به ذکر است که افراد مجاز به اعتراض به حکم‌ها در موارد مختلف حقوقی و کیفری هستند که توسط قوانین مربوط تعریف می‌شود.
انواع احکام لازم الاجرا
حکمی که باید اجرا شود یا به اصطلاح حقوقی، حکم لازم الاجرا به یکی از دسته‌های زیر تعلق می‌گیرد:
- حکم‌های صادره توسط مراجع قضائی در روند رسیدگی‌های حقوقی.
- حکم‌هایی مانند حکم‌های داوری که به صورت مستقل خارج از نظام قضائی در چارچوب ضوابط مقرر صادر می‌شوند.
- حکم‌های صادره توسط مراجع غیر قضایی که اجرای آن به نظام قضائی واگذار شده است، مانند تصمیمات صادره توسط هیئت‌های حل اختلاف‌های کارگر و کارفرما.
برای اجرای این حکم‌ها، طرف سود برده از حکم باید درخواست صدور حکم اجرایی را کند. به عبارت دیگر، هنگامی که یک حکم صادر می‌شود، خود به تنهایی به صورت خودکار اجرا نمی‌شود. بلکه طرفی که حکم به نفع او صادر شده است، باید اجرای آن را درخواست کند که منجر به صدور اجراییه می‌شود.
سوال مهم این است که چه کسی مسئول درخواست صدور حکم اجرایی است و از کدام مرجع باید آن را درخواست نماید؟
پاسخ به این سوال در ماده 5 قانون اجرای احکام حقوقی سال 1356 آمده است که بیان می‌کند که صدور حکم اجرایی وظیفه دادگاه نخستین است. بنابراین، طرف ذینفع از حکم باید به دادگاهی که ابتدا دعوی خود را ارائه داده و از آن رای بدوی صادر شده است، مراجعه کند.
به موجب ماده 19 قانون اجرای احکام حقوقی، اجرای احکام باید توسط دفتر اجرایی دادگاه صادرکننده آن انجام شده و به موقع اجرا شود. بنابراین، دادگاه بدوی هم دستور صدور حکم اجرایی را صادر می‌کند و هم فرآیند اجرا توسط همان دادگاه نظارت می‌شود تا اطمینان از اجرای سریع حاصل شود.
شرایط صدور اجرائیه
شرایط صدور حکم اجرایی برای همه حکم‌های لازم الاجرا یکسان نیستند، اما به طور کلی برای صدور حکم اجرایی باید سه مرحله تکمیل شود:
1. حکم باید ابلاغ شود.
2. درخواست صدور حکم اجرایی باید ارائه شود.
3. حکم باید قعطیت پیدا کرده باشد.
این مراحل برای حکم‌های لازم اجرا، از جمله حکم‌های داوری، قابل اعمال هستند. با این حال، شرایط صدور حکم اجرایی برای تصمیمات صادره توسط هیئت‌های حل اختلاف کارگر و کارفرما کمی متفاوت هستند. اطلاعات مربوطه در ماده 43 قانون کار و آیین‌نامه‌های تصویب شده توسط شورای وزیران در سال 1370 ذکر شده است.
«برای صدور حکم اجرایی، طرف ذینفع از حکم باید یک کپی از حکم نهایی ابلاغ شده را به درخواست خود الحاق کرده و آن را به دادگاه ارسال کند».
مراحل اجرای حکم
اجرای حکم به سلسله مراتبی از اقدامات برای اجرای تصمیم دادگاه گفته می‌شود. مهم‌ترین مرحله در روند محاکمات حقوقی، اجرای حکم است. اگر حکم پشتوانه اجرایی نداشته باشد، ارزشی ندارد.
در واقع، محکوم له در مرحله اجرای حکم در دادگاه است که عملا به حق خود رسیده و محکوم علیه هم به سزای عمل خود می‌رسد.
- درخواست محکوم له
برای اجرای حکم، طرفی که حکم به نفعش صادر شده یا نماینده حقوقی او باید درخواست صدور اجرائیه را کند. زیرا هنگامی که حکم صادر می‌شود، به طور خودکار اجرا نمی‌شود. تا زمانی که چنین درخواستی صورت نگیرد، دادگاه اجرای حکم را شروع نخواهد کرد.
اجرائیه را مدیر دفتر دادگاه یا بخش اجرائیه روی برگ‌های مخصوصی چاپ کرده و به طرفین می‌دهد.
مرحله بعدی شامل ابلاغ اجرائیه حکم به مکان مشخص شده در پرونده می‌شود. اگر محکوم علیه آدرس خاصی برای ابلاغیه نداشته یا مجهول المکان باشد، حکم اجرایی از طریق اطلاع‌رسانی عمومی ارائه می‌شود.
پس از ابلاغ اجرائیه، فرآیند اجرا به افسر اجرایی با عنوان دادورز که نام او در حکم اجرایی ذکر شده است منتقل می‌شود. پس از این مراحل، هنگامی که مهلت اجرای حکم به پایان می‌رسد، فرآیند اجرای آغاز می‌شود.
- ابلاغ رای قطعی شرط ضروری برای اجرائیه
یک حکم باید به حالت نهایی برسد یا باید دستور اجرای موقت صادر شود تا قابل اجرا شود. اجرای یک حکم تا زمانی که حکم نهایی نشده باشد امکان‌پذیر نیست و در مواردی که دستور اجرای موقت صادر شود، به عنوان یک جایگزین برای نهایی بودن عمل می‌کند.
دستور اجرای موقت یک حکم است که زمانی توسط دادگاه صادر می‌شود که پرونده نیاز به تعیین تکلیف فوری دارد. قانون این امکان را فراهم می‌کند که اموال ضبط شود، یک عمل انجام شود یا از انجام یک عمل خودداری شود.
- ابلاغ رای قطعی به محکوم علیه
افراد باید از محتوای یک حکم آگاه شوند تا بتوانند قبل از اجرای حکم اقدامات لازم را انجام دهند. این حق قانونی آن‌هاست و به هیچ وجه نمی‌تواند نادیده گرفته شود.
صدور حکم اجرایی توسط دادگاه بدوی
صدور حکم اجرائیه فقط در صلاحیت دادگاه بدوی است. یعنی اگر پرونده برای تجدیدنظر یا فرجام خواهی نیز فرستاده شود، بعد از صدور رای نهایی، فرد باید برای درخواست اجرائیه حکم حتما به دادگاه اولیه که رای نخستین را صادر کرده است مراجعه نماید.
مگر اینکه دیوان عدالت اداری پرونده را برای بررسی مجدد به دادگاه بدوی دیگری بفرستد که در این صورت برای درخواست صدور اجرائیه باید به دادگاه بدوی دومی مراجعه نمود.
مشخصاتی که باید در اجرائیه ذکر شود
برگه اجرائیه باید حاوی موارد زیر باشد:
- مشخصات محکوم له یا کسی که رای به نفعش صادر شده است.
- مشخصات محکوم علیه یا کسی که رای به ضررش صادر شده است.
- متن حکم صادر و درج نوع و میزان محکومیت محکوم علیه.
مدت زمان اجرای حکم بعد از صدور رای قطعی
پس از اینکه حکم قطعی توسط دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عدالت اداری صادر شد، نوبت به درخواست صدور اجرائیه می‌شود.
قانون مدت زمان اجرای حکم بعد از رای قطعی به طور مشخصی تعیین نکرده است و فرد می‌تواند هرگاه که خواست نسبت به ارائه درخواست خود اقدام نماید.
اما بعد از اینکه دادگاه بدوی اجرائیه حکم را صادر کرد، 10 روز به محکوم علیه فرصت داده می‌شود که نسبت به اجرای حکم اقدام کند. چنانچه فرد از این کار خودداری کرد، محکوم له می‌تواند برای توقیف اموال وی اقدام نماید.
